حجت الاسلام دکترعلی اکبری تصریح کرد:

سهم موثر بسیج در مهندسی فرهنگی کشور

یدالله صانعى

حجت الاسلام دکتر حسن علی اکبری، مدتها معاون فرهنگی سپاه پاسداران بوده و با مقوله فرهنگ در سپاه و بسیج به خوبی آشنایی دارد. وی همچنین تحقیقات فراوانی پیرامون سندچشم انداز 20 ساله نظام داشته و در سال گذشته دبیرهمایشی با همین عنوان را عهده دار بوده است. از این رو هنگامی که با او درباره امور فرهنگی بسیج به گفت وگو نشستیم با نگاهی جامع وکلان درخصوص «مهندسی فرهنگی» سخن گفت و آنگاه نقش بسیج را در این عرصه تبیین نمود. با علی اکبری که عضو هیات علمی دانشگاه امام حسین(ع) نیز می باشد درباره تغییر و تحولات فرهنگی بسیج در دوران پس از جنگ تحمیلی به گفت وگو پرداختیم. وی با ریشه یابی علل و عوامل این تحولات ضمن بیان موقعیت های فرهنگی بسیج راه های برون رفت از نواقص و مشکلات موجود را نیز مورد بررسی قرار داد.
حجت الاسلام دکتر علی اکبری با اشاره به اینکه فرهنگ مقوله ای در عرض سایر مقولات زندگی همچون سیاست، اقتصاد و. .. نیست، بلکه روح حاکم بر زندگی است و بر سایر شئونات زندگی بشر تاثیر می گذارد و جهت می دهد، ادامه می دهد: « برای قضاوت و داوری تحولات فرهنگی کشور بایستی به یک سری از ریشه ها و عوامل تحولات جامعه توجه کرد. غفلت از این پارامترها انسان را در شناخت تحولات دچار اشتباه و خطا خواهد کرد.»
وی در توضیح و تفسیر این تحولات می گوید:«انقلاب اسلامی چنانچه امام (رحمت الله علیه) فرمودند یک نفس رحمانی و نفخه الهی در مردم دمید و سبب پدیدآمدن حوادثی شد که روحیه ویژه الهی- معنوی در بستر آن حوادث در توده های مردم شکل گرفت. شهادت ها، مجاهدتها، رهایی از خفقان طاغوتی، تقابل جبهه توحید و الحاد، فضای کفرآمیز جهانی در شرق و غرب و احساس تشنگی مردم نسبت به آموزه های دینی، حکومت جدید و... همه زمینه هایی را برای تحول و اتفاقات جدید فرهنگی در کشور فراهم کرد. در راس همه اینها رهبری و نقش عمیق حضرت امام (ره) و همچنین دفاع مقدس بستر مهمی را برای رسوخ و رسوب و نهادینه شدن فرهنگ و ارزشهای دینی در جامعه ایجاد نمود.» علی اکبری در مورد ویژگی های خاص بوجود آمده در پرتوی دفاع مقدس خاطرنشان می کند:« مردم از اقصی نقاط کشور با قومیت ها و اصناف و اقشار مختلف با سرازیر شدن به جبهه ها در معرض این نسیم الهی قرارگرفتند و منشا تاثیرات فراوانی درکشور شده اند. طبیعی است که آن حالت استثنایی بود و پس از جنگ تحمیلی می بایست به فکر استمرار و حفظ وبلکه تقویت این فضا می افتادیم اما در اثر شرایط و مشکلات و برخی نگرشها در داخل «غفلت» قابل تاملی راجع به این موضوع انجام گرفت. این در شرایطی بود که حتی حضرت امام (ره) در همان دوران در یکی از نامه هایشان مقدم بودن سازندگی معنوی برسازندگی مادی را مطرح کردند.» حجت الاسلام علی اکبری در رابطه با چالش های فرهنگی بعد از جنگ تحمیلی می گوید: مقدار زیادی از این عوامل قهری و اجباری بود. از جمله فقدان امام (ره) و زخم ها و جراحات فراوان اقتصادی و... که سبب شد بطور طبیعی احساس ویژه ای در بسیاری از مردم شکل گرفت و آرام آرام غبار غربت بر روی فرهنگ نشست. البته این تصور که باید جامعه را همیشه در همان سطح فرهنگ اوایل انقلاب و دوران دفاع مقدس نگه داشت شدنی نیست.
اتفاقات جدید تری هم افتاد که در تحلیل ها کمتر مورد توجه قرار می گیرد. مثلا تحولات جمعیتی و شتاب فزاینده جمعیت در آن دوران باعث تحولاتی در فرهنگ شد و همچنین هجمه سنگین و حساب شده دشمنان در عرصه فرهنگ که مقام معظم رهبری از آن به عنوان شبیخون فرهنگی تعبیر کردند، سبب شد بخش عظیمی از تلاش های فرهنگی جامعه و همین طور سپاه و بسیج به خنثی سازی و حذف این تهاجم معطوف گردد. بعلاوه تحولات اقتصادی و اجتماعی و ورود بی رویه جمعیت روستاها به شهرها و افزایش زندگی شهرنشینی نیز وضعیتی جدید بوجود آورد. به عنوان مثل سبب حضور ناگهانی خیل زنان در جامعه شد و یا اینکه حضور دین در عرصه اجتماع که سوالات فراوانی را بوجودآورد که نیاز به پاسخگویی داشت و بسیاری از مسائل دیگر باعث تغییر فضای فرهنگی کشور شد.
استاد دانشگاه امام حسین (ع) تاکید می کند که می بایست این واقعیت ها را در تحلیل های خود لحاظ کنیم و می افزاید: «در سطح کلان و هدایت های کلی نظام مشکلی نداشتیم. در همان ابتدای دوره سازندگی مقام معظم رهبری از نوسازی اخلاقی فرهنگی، وجدان کار و مبارزه با تهاجم فرهنگی سخن گفتند اما متاسفانه عده ای اصل آن را هم منکر شدند! با این وجود چه آگاهانه و چه غیرآگاهانه پس از جنگ چالش های جدی فرهنگی بوجود آمد.»
وی یکی از مهمترین عوامل موثر در این امر را ورود افراد غیرمتخصص در عرصه فرهنگ و اظهار نظر در این باره ذکر می کند که هنوز هم گریبان گیر این عرصه است.
معاون سابق فرهنگی سپاه، بسیج و سپاه را خارج از این تحولات نمی داند و با بیان اینکه اینها هم جز مسیر تحولات نظام و انقلاب بودند، ادامه می دهد: به دلیل اینکه بسیجیان و پاسداران بازماندگان دوران جنگ تحمیلی بودند و پیوند ریشه دارتری با فرهنگ دفاع مقدس داشتند حمیت و حساسیت و مسئولیت پذیری بیشتری درخود احساس می کردند. الحق هم غریبانه تلاشهای بسیاری برای حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در نهاد سپاه و بسیج انجام گرفت. اگر نبود آن پی گیری ها امروز اثری از آن فضای معنوی و ملکوتی باقی نمی ماند. آنچه من بدان اشاره کردم در سطح ملی بود اما در سطح سازمانی عموما ارزیابی مثبتی از عملکرد سپاه و بسیج دیده می شود.
عضو هیات علمی دانشگاه امام حسین (ع) تصریح می کند:« اگر به فضای بعد از جنگ بازگردیم معلوم خواهد شد که راهکارهای موثرتری بایداتخاذ می شد. به عنوان مثال تعریف ما از بسیجی مقداری باید فرق می کرد. تا قبل از این تعریفی که از بسیجی داشتیم، انسانهایی بودند که بدون انگیزه مادی و دنیوی مجاهدت می کردند و تحت قید و بندهای سازمانی و بوروکراتیک هم نبودند. اما اشتباهی که رخ داد این بود که با محدود شدن درسازمان، اجازه توسعه به بسیج را ندادیم و با بسیجی ها همچون پاسدار رسمی برخورد و خیلی بسته عمل کردیم. اگر به آن زمان بازگردیم بسیاری از این رفتارها را کنار می گذاشتیم. مثال دیگر اینکه می شد تمام جریانات سیاسی خودی را در بسیج جاداد تا به این تشتت دچار نشویم.» علی اکبری با انتقاد از بی توجهی به مسائل جانبازان، اسیران و ایثارگران درسال های گذشته می گوید:« باید مجموعه نظام متوجه این مهم می بود که برای این رسالت عظیم و ترویج فرهنگ دفاع مقدس تنها بسیج نمی تواند چنین کار بزرگی را صورت دهد. اما بسیاری از مشکلات ایثارگران سالها طول کشید تا حل شود.» وی با بیان اینکه تدوین و طراحی مهندسی فرهنگی باید در تمام دستگاه ها اعم از فرهنگی و غیرفرهنگی صورت پذیرد، می افزاید: تمامی دستگاه های سیاسی، اقتصادی و غیره باید در بین خود به یک نظم و انسجام علمی و کاربردی در جهت اهداف فرهنگی دست یابند. وقتی که یک دستگاه از قرض الحسنه سخن می گوید و دستگاه دیگر بر سود تاکید دارد، چنین تناقضاتی جامعه را به دو سمت سوق می دهد. باید تک تک افراد جامعه، از ورود به مدرسه تا حضور درعرصه های اجتماعی با یک نظام واحد فرهنگی سامان یافته مواجه باشند. نه اینکه در خانه،  مدرسه، دانشگاه و بازارکار و. .. با فرهنگ های گوناگون و بعضا متناقض درگیر شوند. این همان مهندسی فرهنگی است. اما دراین میان بسیج به عنوان گسترده ترین تشکل فرهنگی کشور چه نقشی می تواند ایفا کند؟ حجت الاسلام علی اکبری در پاسخ به این سوال خاطرنشان می کند اگر بسیج به عنوان متولی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت باشد بقیه دستگاه ها هم باید آن را همراهی کنند و به این صورت نباشد که برخی دستگاه ها و دنیاگرایی و تجمل تبلیغ کنند. اینها باید سامان پیدا کند و آنگاه جایگاه بسیج و سپاه نیز در آن نقشه مهندسی مشخص گردد.
اعتقاد دارم در خیل عظیم بسیجیان پتانسیل بسیاری وجوددارد که حتی در طراحی، تدوین وپیاده سازی نقشه مهندسی فرهنگی می تواند به کلیت نظام نیز کمک کنند. این کارشناس مسائل فرهنگی اعتقاد دارد:« در این نقشه باید انتظارات مقام معظم رهبری از بسیج را در نظر گرفت، مباحثی مانند دشمن شناسی، بصیرت،  آگاهی دادن، در میدان بودن و... مواردی است که معظم له از بسیج انتظار دارند. البته تجربه کارهای فرهنگی اخیر بسیج نیز می تواند راهنمای فکری مناسبی برای کمک به طراحی «مهندسی فرهنگی» باشد و باید برای این کار تجربیات را شناخت و آنگاه آنها را تئوریزه کرد. به عنوان مثال اردوهای راهیان نور الگوی گردشگری در کشور را به طور قابل توجهی تغییر داد. در مقابله با جنگ روانی دشمن، بسیج الگوهای موثقی دارد. همچنین تجربیات تبلیغی و شبکه گسترده بسیج می تواند راهنمای خوبی برای شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان متولی اصلی تهیه نقشه مهندسی فرهنگی کشور باشد. متاسفانه در حال حاضر تعامل خوبی بین شورای عالی انقلاب فرهنگی و بسیج صورت نمی گیرد. نه از آن طرف کسی برای استفاده از تجربیات بسیج می آید و نه از این سو کسی برای عرضه این تجربیات به شورا مراجعه می کند.
وی در پایان تاکید می کند برای بازدهی بیشتر کارهای فرهنگی می بایست تمام تاثیر گذارنده ها را بر بینش افراد متمرکز و این نکته را هم در تهیه نقشه مهندسی فرهنگی لحاظ کنیم. چرا که این بینش انسان هاست که به گرایش و آنگاه به رفتار تبدیل می شود.